Gevher Nesibe

Kayseri, 13. yüzyılda kervan yollarının kesiştiği önemli bir merkezdir. Ayrıca şehir, bu yüzyıldan sonra "Makarr-ı Ulema (Alimler Şehri)" olarak da anılmaktadır.
 Önemli bir bilim ve sanat merkezi olan Kayseri'de Selçuklu döneminde 15 kadar medresenin olduğu belirtilmektedir. Bu medreseler arasında Tıp Medresesi ve Şifahane olarak yapılan Çifte Medrese Anadolu'daki ilk tıp merkezi olarak bilinmektedir. Çifte Medrese 1205-1206 yıllarında Selçuklu hükümdarı II. Kılıçarslan'ın kızı Gevher Nesibe Sultan adına kardeşi l. Gıyaseddin Keyhüsrev tarafından yaptırılmıştır.
Medrese, Gevher Nesibe Şifahiyesi Kayseri Daruşşifası, Şifa-hatun Medresesi, Kayseri Maristanı, Darüş-şifa Medresesi, Çifte Medrese, Çifteler, Gıyasiye, Kayseri Tıbbiyesi gibi türlü adlarla anılmaktadır. Çifte Medresenin efsanesi şöyle anlatılmaktadır;
Gevher Nesibe Sultan saray başsipahisine gönül vermiştir. Evlenmelerine Gevher Nesibe Sultan'ın ağabeyi hükümdar l. Gıyaseddin Keyhüsrev karşı çıkmıştır. Başsipahiyi bir savaşa göndermiş ve başsipahi orada şehit olmuştur.
Bu olay sonrasında Gevher Nesibe Sultan üzüntüsünden hasta olmuş ve vereme yakalanmıştır. Kızkardeşinin durumunu öğrenen l. Gıyaseddin Keyhüsrev onu ölüm döşeğinde ziyaret eder.


Revaklar ve Türbe
The Revacs and the tomb.

Son dileğini sorarak, özür diler. Gevher Nesibe Hatun Gıyaseddin Keyhüsrev'den "Ben devasız bir derde düştüm, kurtulmama imkan yok, hiç bir hekim derdime çare bulamadı, ben artık ahiret yolcusuyum, eğer dilersen benim mal varlığımla benim adıma bir şifahane (hastane) yaptır! Bu şifahanede bir yandan dertlilere şifa verilirken, bir yandan da çaresi olmayan dertlere çare aransın. Bu şifahane ünlü hekim ve cerrah yetiştirsin. Burada kimseden bir kuruş para alınmasın. Burası benim adıma bir vakıf olsun" diye buyurmuştur

 The Revacs and the tomb

 l. Gıyaseddin Keyhüsrev kızkardeşinin hastalığına kendisinin neden olmasından büyük üzüntü duyar. Onun son isteğini yerine getirir ve 1204'de şifahanenin yapımını başlatır. Şifahane iki yılda tamamlanarak, 1206'da hizmete açılır. Daha sonra şifahanenin doğusuna Gevher Nesibe Sultan'ın ikinci kardeşi Izzeddin Keykavus tarafından 1210-1214 yılları arasında tıphane (Tıp Medresesi) yapılmıştır. Bu çift yapının 1890 yılına kadar amacına uygun bir biçimde kullanıldığı bazı kaynaklarca belirtilmiştir.

Adından da anlaşılacağı gibi yapı, 2800 m2 alanı kaplayan iki bölümden oluşur. Her iki bina açık avluları ile tipik Selçuklu plan şemasına sahiptir. Yapılardan birinin avlusu diğerinden büyüktür. Batı bölümde şifahane, doğuda tıp medresesi yer alır.

 Şifahanedeki Büyük Eyvan
The Big Eyvan of the Hospital (Şifahane)


 Anadolu'da Selçuklu döneminde tıp eğitiminin darüşşifalarda bir tür usta çırak ilişkisi içerisinde sürdürüldüğü bilinmektedir. 
Şifahiye'de Gevher Nesibe Sultan'ın vasiyeti üzerine tedavi gören hastalardan ücret alınmamaktadır. Gevher nesibe Şifahiyesi ve Medresesinde Selçuklu hükümdarı Alaaddin Keykubat'ın sağlık nazırı Ekmeleddin hocalık yapmıştır. Ünlü Türk hekimlerinden Ebubekir, Gazanferi, Ali Şinasi, Ebu Salim Ibni Kübra, Yakubi, Sucauddin Ali Bin Ebu Tahir, Seyit Samet Gevher Nesibe Medresesinde yetişmişler ve hocalık payesine erişmişlerdir.
 Gevher Nesibe Şifahiyesi Türklerin yaptırdığı onbirinci büyük hastanedir. Anadolu'da ise beşincidir.
 Aynı zamanda içerisinde tıp tahsili yapılanların ilkidir. Gevher Nesibe Tıp Sitesi yapısı ve tıp eğitim açısından dünyadaki ilk tıp merkezi olarak bilinmektedir
. Gevher Nesibe Medresesinde hekim, cerrah, kehlal (göz mütehassısı), akıl hastanesi ve ruh hastalıkları koğuşları, yardımcı asistanları bulunmaktadır. Bunların yanısıra medresede eczane kısmı da bulunmaktadır. Gevher Nesibe Şifahiyesi günümüzde Erciyes Üniversitesi Tıp Tarihi Enstitüsüne tahsis edilmiş ve 14 Mart 1982'de Tıp Tarihi Müzesi olarak düzenlenerek hizmete açılmıştır.

 Şifahanedeki Küçük Eyvan
The small Eyvan of the Hospital (Şifahane)

 Bir diğer deyimle biri sağlık, diğeri eğitim tesisidir.
 Gerek şifahane, gerekse medrese bölümü açık bir avlu etrafında bulunan dört eyvandan oluşur. Şifahane ile Medrese arasında beşik tonozlu, dar bir geçit vardır. Şifahane bölümünün batısında uzun bir koridor ve bu koridorda 4-5 m2'lik odalar bulunur. Odaların tonozlarının bir çoğunda ışık ve havalandırma için oluşturulmuş açıklıklar görülür. Bu koridor bimarhane (akıl hastanesi) olarak kullanıldığı bilinir. Çifte medresenin kış aylarında künklerle merkezi bir sistemden getirilen sıcak su buharı ile ısıtıldığı düşünülmektedir.
 Medrese bölümünün kuzeydoğu bölümünde Gevher Nesibe Sultan'a ait bir türbe vardır. Sekizgen, prizmatik külahlı türbenin kapıları avluya açılmakta, alt ve üst katlarda mezar mahsenleri bulunmaktadır.
 Çifte Medresenin şifahane bölümünün taş kapısı üzerinde bir kitabe bulunmaktadır. Kitabede II. Kılıçarslan'ın kızı ve I. Gıyaseddin Keyhüsrev'in kardeşi Gevher Nesibe Sultan'ın vasiyeti üzerine inşa edildiği belirtilmektedir. Kitabenin hemen altında taştan işlenmiş kemer ve etrafında karşılıklı Selçuklu motifleri bulunmaktadır. Bunlardan birisi daire üzerine birbirine sarılmış iki yılanı andırmaktadır, iki yılanın arasında ise Selçuklu madalyonu bulunur.

 Şifahanedeki Küçük Eyvan
The small Eyvan of the Hospital (Şifahane)

MÜZEDE SERGiLENEN BÖLÜMLER Tıbbı-ı Nebevi Gevher Nesibe Eyvanı Atatürk ve Askeri Hekimleri Gevher Nesibe Sultan Mescidi ve Sandukası Kışlık Dersane Ibn-i Sina Eyvanı Yazlık Dersane Kütüphane Selçuklu Kıyafetleri Eski Türk Hekimleri Sertababet Eczane Adli Tıp Tarihi Dişçilik Tarihi Hasta Odası Hemşirelik tarihi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Hekimleri Kayseri ve Civarı Şifalı Sular Son Asır Türk Hekimleri Eczacılık Tarihi ve Haç Hazırlama Akşam Nakahat Eyvanı Hasta Muayene Yeri Ameliyathane ve Cerrahi Aletler Türk Tıbbında Gelişim Tıp tarihi Araştırma Enstitüsü Sabah Nekahat Eyvanı Akıl Hastanesi Ruh Hastalıkları Psikiyatri Koğuşları Selçuklularda Hasta Konsültasyonu Patient's Consultation in Seljuk's Başhekim Odası The head doctor's room Selçuklularda ilaç Hazırlama Making medicines in Seljuk's Müzede Sergilenen Selçuklu Giysileri The costumes of Seljuk's in the Şifahiye of Gevher Nesibe and the Madrasa, Seljuk's ruler Alaeddin Keykubat's health minister; Ekmeleddin was the most important instructor. Amongst the famous and the most important Turkish doctors; Ebubekir, Gazanferi, Ali Şinasi, Ebu Salim İbni Küraba, Yakubi, Sucauddin Ali Bin Ebu Tahir, Seyit Samet were educated here and then were appointed as instructors in the Madrasa of Gevher Nesibe. The Twin Madrasa is the eleventh biggest hospital which was built by Turks, also it is also the fifth biggest öne in Anatolia. This Şifahane was the first and the oldest where medical education was instructed. The medical complex of Gevher Nesibe is supposed to be the first actual medical institution in the world, because of it's architectural structure and medical education. in the Medical Madrasa, doctors, surgeons, eye experts (kehnal), assistants had worked. in addition to mis, there was even a pharmacy for the Madrasa. Today Şifahane of Gevher Nesibe is assigned to be the History of Medical Science institution of Erciyes University and put in to service as the Museum of History of Medical Science on 14 th of March in 1982. The Museum exhibit includes the following departments; Medical Prophetic. Eyvan of Gevher Nesibe. Atatürk and Military doctorship. The Masjid and the sarcophagus of Gevher Nesibe Sultan. The Classroom for winters. Eyvan of İbn-i Sina. The Classroom for summers. The Library. The costumes of Seljuk's. Old Turkish doctors. Chief doctor's Room (Sertababet). The Pharmacy. History of Turkish Forensic Medicine. History of Turkish Dentistiry. Patient's Room. History of Turkish Nursing. The doctors of History of Medical Science of Gevher Nesibe. Healing \vaters in Kayseri and its environs. Turkish doctors of the last century. History of pharmacy and preparing medicine. Eyvan for evening convalescence (nekahet). Patient's consulting room. Operating room and surgical tools. Development of Turkish Medical Science. History of Medical Research institution. Eyvan for morning convalescence (nekahet). The Hospital of mental disorders, Psychiatry dormitory. Hasta Tedavisi Treating illness Şifahanenin Sembolü The symbol of the Şifahane Medresenin Kitabesi The inscription of the madrasa BİBLİYOGRAFYA Aptullah KURAN, Anadolu Medreseleri, l, Ankara 1969. Hüseyin SİPAHİOGLU, "11-13 Mart 1982 tarihinde Kayseri Üniversitesi Gevher Nesibe Bilim Haftası ve Tıp Günleri Kongresi Açılış Konuşması" Kayseri Üniversitesi Gevher Nesibe Bilim Haftası ve Tıp Günleri, Kayseri 1982, 1-33. Gönül CANTAY, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Darüşşifaları, Ankara 1992. Ahmet Hulusi KÖKER, Selçuklu Gevher Nesibe Tıp Mektebi (1206). E. Ü. G. N. T. T. Enst. Yayın No: 10, 1991 -Kayseri. Ahmet Hulusi KÖKER, islam Ansiklopedisi, Cilt: 14, Gev. Nes. Darüşşifası ve Tıp Medresesi, Sahife 39-42. 1996-istanbul. Geometric motif s at the gate of the Şifahane Geometrik Süslemeler Gevher Nesibe